Pieter van Os vertelde het buitengewone verhaal van Mala

Journalist Pieter van Os (51) wilde iets over de Poolse geschiedenis schrijven, maar wist niet hoe. Een toevallige ontmoeting in Polen met een uit beeld geraakte Amsterdamse vriend zette hem op het juiste spoor: zijn Poolse oma uit Amstelveen had een interessant levensverhaal te vertellen. Van Os sleepte er vervolgens de Libris Geschiedenisprijs mee in de wacht.

Hoofdpersoon in het boek van Van Os is Mala Rivka Kizel, een Poolse jodin. Ze werd geboren in Warschau in een orthodox Joods milieu en leek met de komst van de Duitsers ten dode opgeschreven. Maar ze ontsnapte uit het getto en via een gedurfde actie kwam ze zelfs in Duitsland terecht. Gewapend met blond haar en blauwe ogen en veel acteertalent wist ze de oorlog te overleven.

Van Os omkadert zijn verhaal nog maar eens. Ook in Nederland blijven we schrijven over de oorlog, maar onze geschiedenis valt in het niet bij de Poolse, waar uiteindelijk vele miljoenen mensen omkwamen. Inclusief drie miljoen Poolse joden. Aangezien er van de Poolse elite weinig overbleef, was ook in de Poolse archieven  weinig terug te vinden. Gelukkig was er wel archiefmateriaal in Duitsland. Daar vond hij ook de schuilnaam van Mala: Anni Gmitruk. En uiteindelijk kwam hij in Amstelveen terecht, bij de hoofdpersoon van het boek.

Pools worden met de Polen. Aanpassen als een kameleon. Het verhaal van Mala is het verhaal van vele Poolse joden. Een bekend fenomeen in Polen: een bekentenis op het sterfbed over een verborgen gehouden Joodse achtergrond. Dat zou Mala of, beter, Marilka Shlafer niet meer overkomen. Ze overleed in november 2020 in haar slaap, op de gezegende leeftijd van 94 jaar.

Tijdens de lezing lukt het niet echt om foto’s te tonen. De uitgever vond het bovendien te duur om illustraties in het boek op te nemen. Dat doen we dan bij dit artikel!

Gerco Grevers